Osmanlı devlet sisteminde Dışişleri’ni idâre eden en üst kademedeki makam sâhibine “Reîsülküttap” denirdi. Bizde Hâriciye Nâzırlığı yâni dışişleri bakanlığı ilk defa 1836 târihinde Sultan İkinci Mahmud’un bir Hatt-ı Hümâyunu ile kurulmuştur. İlk Dışişleri Bakanımız -Hâriciye Nâzırı- da Âkif Paşa’dır.
Osmanlı Hariciye Nezareti’nin Kurulması / Doç. Dr. İlhan Yerlikaya
Osmanlı Devleti Tanzimat ile birlikte birçok alanda ıslahat ve yeniden yapılanma gayreti içerisine girmiştir. Hatta Tanzimat’ın ilanından önce bile birtakım yenileşme hareketlerinin başlatıldığını biliyoruz.
Bu dönemdeki yeniden yapılanma hareketi dışişleri alanında da kedini göstermektedir. Osmanlı’da Hariciye Nezareti 1836 yılında kurulmuştur. Hariciye Nezareti’nin kuruluşu hangi aşamalardan geçmiştir ve Batılı tarzdaki bu yeniden yapılanma acaba başarılı olmuş mudur? Bu sorun basına nasıl yansımıştır? Çalışmamızda bu sorulara cevap arayacağız.
Bu soruya cevap verebilmek için önce bugünkü Dışişleri Bakanlığı’nın karşılığı olan Osmanlı Hariciye Nezareti’nin kurulma sürecine kısa bir göz atalım.
Osmanlı Devleti’nde Batılı anlamda Dışişleri Bakanlığı, II. Mahmut Dönemi’nde 1836 yılında kurulmuştur. II. Mahmut Devri Osmanlı tarihinde önemli bir dönüm noktasıdır. Bu dönemde yenileşme hareketlerine ordudan başlandı.
Vaka’-i Hayriyye (Hayırlı Olay) ile sık sık başkaldıran, yönetime müdahalede bulunan Yeniçeri Teşkilatı ortadan kaldırıldı. Sonra Kabine sistemi uygulamaya kondu. Sadaret kahyası, Dahiliye nazırı; Reisülkuttab Hariciye nazırı; Başdefterdar Maliye nazırı oldu. Harbiye, tıbbiye maarif, adliye, müzika, rüştiye mektepleri açıldı. (Yazının devamı için lütfen tıklayınız: Kaynak)
Osmanlı Devlet düzeninde Kadı’lar/yargıçlar/, gerektiği hâllerde Pâdişahları bile şâhitlik için huzurlarına getirtecek yetkiye sâhiptiler.
Birinci Sultan Murad (1360-1389), mahkemeye şâhit olarak çağrılan ilk Pâdişahtır. Fakat Kadı Efendi, “Cuma namazını alenen cemaatle kılmayan birinin şâhitliği kabul olunmaz” diyerek, Sultan Murad’ın şâhitliğini uygun görmeyip izin vermemişti.
